Kişilik Bozuklukları

Kişilik Bozukluğu Nedir?

Kişilik bozuklukları, bireyin düşünme, hissetme ve davranış biçimlerinin esnek olmayan, katı ve uyumsuz bir şekilde ortaya çıkmasıyla karakterize edilen ruhsal bozukluklardır. Bu bozukluklar kişinin iç dünyasında, sosyal ilişkilerinde, iş ve aile yaşamında belirgin sıkıntılara ve işlev kayıplarına yol açar. Kişilik bozuklukları genellikle ergenlik veya erken yetişkinlikte başlar ve tedavi edilmediğinde kronik bir seyir izleyebilir.

Kişilik bozuklukları Amerikan Psikiyatri Birliği’nin DSM-5 sınıflamasına göre A, B ve C kümesi olmak üzere üç grupta ele alınır.

A Kümesi Kişilik Bozuklukları

(Tuhaf ve Eksantrik Davranışlar)

Paranoyak Kişilik Bozukluğu

• Aşırı şüpheci ve güvensizdirler.

• Başkalarının kendilerine zarar vermek istediğine inanırlar.

• Eleştiriyi kişisel saldırı olarak algılarlar.

• İnsanların samimiyetine sürekli kuşkuyla yaklaşırlar.

Şizoid Kişilik Bozukluğu

• Sosyal ilişkilerden uzak dururlar, yalnızlığı tercih ederler.

• Duygusal ifadeleri kısıtlıdır.

• Yakın ilişkilerden zevk almazlar ve cinsel ilgileri düşüktür.

• Genellikle duygusal olarak soğuk ve ilgisizdirler.

Şizotipal Kişilik Bozukluğu

• Garip düşünce ve inançlar, örneğin telepatiye inanma gibi özellikler gösterirler.

• Tuhaf konuşma ve davranışlar sergileyebilirler.

• Sosyal kaygıları yüksektir ve yakın ilişkiler kurmakta zorlanırlar.

• Gerçeklikle temas sınırlı olabilir, halüsinasyon benzeri deneyimler yaşanabilir.

B Kümesi Kişilik Bozuklukları

(Dramatik, Duygusal ve Dengesiz Davranışlar)

Antisosyal Kişilik Bozukluğu

• Toplum kurallarına karşı gelir, suç işlemeye meyillidir.

• Empati yoksunudurlar, başkalarının haklarını önemsemezler.

• Yalan söyleme, dolandırıcılık, saldırganlık gibi davranışlar yaygındır.

• Çocuklukta davranım bozukluğu öyküsü sık görülür.

Borderline (Sınırda) Kişilik Bozukluğu

• Yoğun duygusal dalgalanmalar yaşarlar.

• Terk edilme korkusu, boşluk hissi, ani öfke nöbetleri tipiktir.

• Kimlik karmaşası yaşarlar, kişilerarası ilişkilerde istikrarsızdırlar.

• Kendine zarar verme ve intihar girişimleri görülebilir.

Histrionik Kişilik Bozukluğu

• Dikkat çekme ve beğenilme ihtiyacı belirgindir.

• Aşırı duygusallık, teatral davranışlar sergilerler.

• Yüzeyseldirler ve sık fikir değiştirirler.

• Görünüşlerine ve dış onaya çok önem verirler.

Narsistik Kişilik Bozukluğu

• Kendilerini özel ve üstün görürler.

• Beğenilme, onay alma arzusu içindedirler.

• Başkalarının ihtiyaçlarını görmezden gelirler.

• Eleştiriye karşı aşırı hassastırlar ve kırılgandırlar.

C Kümesi Kişilik Bozuklukları

(Kaygılı ve Korkulu Davranışlar)

Çekingen Kişilik Bozukluğu

• Sosyal etkileşimlerde yoğun reddedilme ve eleştirilme korkusu yaşarlar.

• Yetersizlik, aşağılık duyguları yaygındır.

• Yeni ortamlardan, eleştirilmekten çekindikleri için ilişkilerden kaçarlar.

• Kendi değerlerini düşük görürler.

Bağımlı Kişilik Bozukluğu

• Kendi kararlarını almakta zorlanırlar, başkalarına aşırı bağımlıdırlar.

• Ayrılma korkusu yaşarlar, sürekli onay ve destek arayışındadırlar.

• Tek başına hareket etmekten kaçınırlar.

• Kendi ihtiyaçlarını ikinci plana atarlar.

Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu (OKKB)

• Mükemmeliyetçilik, düzen takıntısı ve kontrol ihtiyacı ön plandadır.

• Esneklikten ve spontanlıktan uzaktırlar.

• Detaylara, kurallara, sıralamaya aşırı odaklanırlar.

• İşe aşırı önem verir, boş zaman aktivitelerine ilgi göstermezler.

Kişilik Bozuklukları ile Baş Etme

Kişilik bozuklukları tedavi edilebilir, ancak uzun süreli ve yapılandırılmış terapötik müdahaleler gerektirir. En yaygın tedavi yaklaşımları şunlardır:

• Psikoterapi (özellikle BDT ve DBT)

• İlaç tedavisi (duygu durum dengesizliği veya anksiyete eşlik ediyorsa)

• Grup terapileri ve sosyal beceri eğitimleri

• Aile terapisi ve psiko-eğitim

Kişilik bozuklukları bireyin yaşam kalitesini önemli ölçüde etkiler. Bu nedenle belirtiler fark edildiğinde uzman bir psikolog veya psikiyatristten destek alınması, işlevselliği artırmak ve psikolojik iyilik halini güçlendirmek adına son derece önemlidir.