Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), genellikle okul öncesi dönemden itibaren fark edilen ve erişkinliğe kadar sürebilen bir nörogelişimsel bozukluktur. Bu bozukluğa sahip bireyler sıklıkla “yerinde duramayan”, “hayallere dalıp giden”, “düşünmeden hareket eden” veya “unutkan ve dalgın” gibi sıfatlarla tanımlanır. DEHB, çocukların akademik, sosyal ve duygusal gelişimini etkileyebilir. Ancak erken tanı ve doğru yaklaşımlar sayesinde bireylerin başarılı bir yaşam sürmesi mümkündür.
DEHB’nin Yaygınlığı ve Etkileri
DEHB, dünya genelinde okul çağındaki çocukların yaklaşık %5’inde görülür. Bu oran, her sınıfta en az 2-3 çocuğun Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğundan etkilenebileceğini gösterir. Bozukluk, çocukların sadece akademik başarılarını değil, sosyal ilişkilerini ve günlük işlevselliğini de olumsuz etkileyebilir. DEHB’nin etkileri şu şekildedir:
- Akademik Zorluklar: Dikkat sorunları ve unutkanlık, dersleri takip etmeyi ve ödevleri tamamlamayı zorlaştırabilir.
- Sosyal Sorunlar: Dürtüsellik ve hiperaktivite, arkadaş ilişkilerinde zorluklara yol açabilir.
- Duygusal Etkiler: Sürekli eleştirilme veya başarısızlık hissi, düşük özgüvene neden olabilir.
Erken teşhis ve müdahale, bu olumsuz etkileri en aza indirgemede kritik bir rol oynar. DEHB’nin üç farklı alt tipi olduğu bilinmektedir: dikkat eksikliğinin ön planda olduğu tip, hiperaktivite ve dürtüselliğin ön planda olduğu tip, ve her iki özelliğin bir arada olduğu karma tip.
Dikkat Eksikliğinin Önde Olduğu Tip
Bu tip Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu, bireyin dikkati sürdürememe ve odaklanma zorluklarıyla kendini gösterir. Çoğunlukla sessiz ve dalgın olarak tanımlanan çocuklar, genellikle akademik performanslarında sorun yaşarlar. İşte bu alt tipte görülen yaygın belirtiler:
- İlginin kolayca başka yönlere kayması
- Odaklanma zorluğu ve dikkati sürdürememe
- Aynı faaliyeti uzun süre devam ettirememe
- Göz teması kurmaktan kaçınma
- Çabuk sıkılma ve detayları gözden kaçırma
- Unutkanlık ve sıkça eşya kaybetme
- Basit yönergeleri akılda tutamama
- Karşısındakini dinlemekte güçlük çekme
- Sık hata yapma ve sorumluluklarını unutma
Bu belirtiler, çocuğun okul performansını düşürürken, aynı zamanda özgüvenini de etkileyebilir. Ebeveynler ve öğretmenler, bu çocukların dikkatlerini toplamakta zorlandığını fark ederler. Bu durumda, uygun eğitim teknikleri ve uzman desteği büyük önem taşır.
Hiperaktivitenin ve Dürtüselliğin Önde Olduğu Tip
Hiperaktivite ve dürtüsellik, Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun daha hareketli ve dışa dönük bir tipini ifade eder. Bu tipteki bireyler, enerjilerini kontrol etmekte zorlanır ve düşünmeden hareket ederler. Bu davranışlar hem akademik ortamda hem de sosyal ilişkilerde zorluklara yol açabilir. Yaygın belirtiler şunlardır:
- Fazla hareketlilik ve yerinde duramama
- Otururken bile el ve ayakları sürekli hareket ettirme
- Hızlı ve düzensiz konuşma
- Kelimeleri hatalı söyleme veya cümleleri birbirine bağlayamama
- Dinleme zorluğu ve karşısındakinin sözünü kesme
- Sabırsızlık ve düşünmeden hareket etme
- Sıra beklemekte zorluk yaşama
- Başkalarının sözünü kesme veya oyunlarına müdahale etme
- Tepkileri kontrol etmekte zorluk çekme
Bu belirtiler, çocuğun sosyal çevresiyle uyumunu zorlaştırabilir. Özellikle sabırsızlık ve söz kesme gibi davranışlar, arkadaş ilişkilerinde sorunlara neden olabilir.
DEHB ile Başa Çıkma Yöntemleri
DEHB’nin olumsuz etkilerini azaltmak ve bireylerin potansiyellerini en üst düzeye çıkarmak için erken müdahale şarttır. İşte Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu ile başa çıkmada etkili yöntemler:
- Erken Teşhis: Çocuğun DEHB belirtileri göstermesi durumunda, bir uzman tarafından ayrıntılı değerlendirme yapılmalıdır.
- Bireyselleştirilmiş Eğitim Planları: DEHB’li çocukların ihtiyaçlarına uygun eğitim programları geliştirilmelidir.
- Davranışsal Terapiler: Davranış yönetimi teknikleri, çocuğun dürtüsellik ve dikkat sorunlarıyla başa çıkmasına yardımcı olabilir.
- Ebeveyn ve Öğretmen Eğitimi: Ebeveynlerin ve öğretmenlerin, DEHB’yi anlaması ve çocukla doğru şekilde iletişim kurması önemlidir.
- Medikal Tedavi: Gerekli görüldüğünde, uzman hekim kontrolünde medikal tedaviler uygulanabilir.
DEHB’nin Önemi ve Sosyal Farkındalık
DEHB, sadece bireyi değil, ailesini ve çevresini de etkileyen bir durumdur. Toplumda DEHB hakkında farkındalığın artması, bu bozukluğu yaşayan bireylere daha fazla destek sağlanmasına olanak tanır. DEHB’li çocuklar, uygun tedavi ve destekle başarılı bir akademik ve sosyal hayata sahip olabilir. Bunun için erken teşhis, uzman müdahalesi ve sürekli bir destek sistemi oldukça önemlidir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu, bireyin yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyen bir durumdur. Ancak, erken tanı ve doğru tedavi yöntemleriyle bu durumun yönetilmesi mümkündür. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu belirtilerine dair farkındalık, bireylerin ve ailelerin yaşamını kolaylaştırabilir. Unutulmamalıdır ki, her birey kendi potansiyelini gerçekleştirme hakkına sahiptir ve bu potansiyeli ortaya çıkarmak için uygun destek ve rehberlik sağlanmalıdır.
Psk. Duygu Engin