Doğal afetler, can ve mal kayıplarına neden olan, insanları hem bireysel hem de toplumsal düzeyde derinden etkileyen olaylardır. Deprem, sel, toprak kayması ve yangın gibi afetler her yıl dünyanın farklı bölgelerinde meydana gelmekte ve sağlık, ekonomik, sosyal ve psikolojik açıdan yıkıcı etkiler bırakmaktadır. Ülkemizde de yakın zamanda yaşanan sel ve yangın felaketleri, bu tür olayların toplum üzerindeki travmatik etkilerini bir kez daha gündeme getirmiştir.
Doğal Afetlerin Psikolojik Etkileri
Doğal afetlere maruz kalan bireylerde görülen psikolojik tepkiler, kişisel özelliklere ve yaşanılan olayın şiddetine bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Aynı doğal afete maruz kalan iki kişiden biri ciddi travma yaşarken, diğeri daha az etkilenebilir veya tamamen etkilenmeden olayı atlatabilir.
Doğal afetlerden sonra sıkça görülen ortak psikolojik belirtiler şunlardır:
- Aşırı korku ve şok hali
- Çaresizlik ve tedirginlik
- Yaşanan olayları sıklıkla hatırlama
- Düşüncelerde karışıklık ve konsantrasyon bozukluğu
- Geleceğe yönelik kaygılar
- Konuyla ilgili konuşmaktan kaçınma
- Tepkisel ve ani davranışlar
Bu tepkiler, afet sonrası hemen ortaya çıkabileceği gibi, gecikmeli olarak da görülebilir. Bazı bireylerde bu etkiler zamanla azalsa da, belirtiler bir aydan uzun sürüyor ve bireyin günlük yaşamını ciddi şekilde etkiliyorsa, bir ruh sağlığı uzmanından destek alınması önerilir. Çünkü bu durum, Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) gibi daha ciddi bir sorunun habercisi olabilir.
Çocuklar Üzerindeki Etkiler
Çocuklar, fiziksel ve duygusal olarak yetişkinlere kıyasla daha savunmasızdır ve bu nedenle doğal afetlerden daha fazla etkilenme eğilimindedirler. Yaş gruplarına göre çocuklarda farklı travma belirtileri gözlemlenebilir.
5 Yaş ve Altındaki Çocukların Tepkileri
- Ebeveynlerin yanından ayrılmak istememe
- Sürekli ağlama ve huzursuzluk
- Huysuzluk ve öfke nöbetleri
- Parmak emme veya altını ıslatma gibi regresif davranışlar
- Korkuların başlaması (karanlık, yalnız kalma, hayalet vb.)
- Oyunlarda depremi veya afeti canlandırma
- Konuşma zorlukları yaşama
Bu yaş grubundaki çocuklar, olayın neden olduğu güvensizlik hissiyle ebeveynlerine daha fazla bağlanabilir ve ayrılma korkusu geliştirebilir.
6-11 Yaş Arasındaki Çocukların Tepkileri
- Akademik başarının düşmesi ve okulda çeşitli problemler
- Uyku ve yeme düzensizlikleri
- Konsantrasyon güçlüğü ve alınganlık
- Asılsız korkular geliştirme ve bu korkuları sürekli dile getirme
- Sevdiği etkinliklerden artık keyif alamama
Bu yaş grubunda, çocukların günlük rutinlerinde bozulmalar sıkça görülür ve arkadaş ilişkilerinde sorunlar yaşanabilir.
12-17 Yaş Arasındaki Çocukların Tepkileri
- Okul performansında düşüş ve derslerden kaçma
- Uykusuzluk veya kabus görme
- Depremi hatırlatıcı yerlerden veya kişilerden kaçınma
- Tütün, alkol ya da madde kullanımı
- Aile ve arkadaşlardan uzaklaşma, yalnız kalma isteği
- Sürekli öfkeli olma veya kavga etme eğilimi
- Sevdiği aktivitelerden zevk almama
- Sorunlu ve riskli davranışlar sergileme
Ergenlik dönemindeki çocuklar, afet sonrası duygusal ve sosyal zorluklarla başa çıkmakta daha fazla sorun yaşayabilir. Özellikle madde kullanımı veya antisosyal davranışlar, dikkat edilmesi gereken önemli belirtilerdir.
Doğal Afetlerin Travmatik Etkileri ile Başa Çıkma
Doğal afetler sonrası bireylerin yaşadığı travmanın etkileri, sosyal destek ve profesyonel yardım ile azaltılabilir. Afet sonrası sürecin daha sağlıklı yönetilmesi için aşağıdaki adımlar önemlidir:
- Sosyal Destek Sağlamak: Aile, arkadaşlar ve topluluk üyelerinden gelen destek, bireyin travmayla başa çıkmasına yardımcı olur. Özellikle çocuklar için ebeveynlerin yanında olması güven hissini artırır.
- Rutine Dönmek: Afet sonrası mümkün olan en kısa sürede normal günlük rutine dönmek, bireylerin kendilerini daha güvende hissetmesini sağlar. Çocuklar için okul, yetişkinler için iş veya sosyal aktiviteler bu süreçte önemlidir.
- Duyguları İfade Etmek: Duyguların bastırılması, travmanın etkilerini artırabilir. Bu nedenle bireylerin yaşadıkları korku, kaygı ve üzüntüleri ifade etmeleri teşvik edilmelidir.
- Profesyonel Yardım Almak: Travmanın belirtileri uzun süre devam ediyorsa, bir ruh sağlığı uzmanından destek almak gerekir. Terapiler, bireyin duygusal iyileşmesine yardımcı olabilir.
- Toplumsal Farkındalık Artırmak: Afet sonrası toplumun dayanışma içinde olması ve yardım mekanizmalarının hızlı bir şekilde devreye girmesi, travmatik etkileri azaltabilir.
Doğal afetler, hem bireysel hem de toplumsal düzeyde derin etkiler bırakabilir. Ancak, doğru müdahaleler ve sosyal destekle bu etkiler en aza indirilebilir. Çocuklar ve yetişkinler için farklı başa çıkma yöntemleri belirlenmeli, gerektiğinde profesyonel yardım alınmalıdır. Unutulmamalıdır ki, travmanın etkilerini azaltmak ve bireylerin yaşamlarına sağlıklı bir şekilde devam etmelerini sağlamak için farkındalık ve destek hayati önem taşır.
Psk. Duygu Engin