Amerikan Psikoloji Derneği (APA)’ne göre tükenmişlik sendromu, “Geniş bir zaman diliminde kişinin yorgun hissetmesi, etrafındaki olaylara ve gelişmelere olan ilgisinin azalması ve bunlara bağlı olarak performansında düşüklük yaşaması” olarak tanımlanmıştır.
Tükenmişlik sendromu, kişisel bir sorun olmayabilir çünkü kişi üzerinde etkisi olan her şey kişiyi tükenmişliğe itebilir. Örneğin, kişi iş yaşamındaki arkadaşlarıyla sürekli bir rekabet içindeyse ve dostluk yoksa bu durum tükenmişliğe yol açabilir. Ya da kişinin iş ortamı çalışmak için uygun/ müsait değilse ve kişide zihinsel ve bedensel sorunlara yol açıyorsa/ kişinin çalışmasını engelliyorsa yine bu durum tükenmişlik sebebi olabilir. Fakat bunların dışında kişiye bağlı olarak da gelişebilir. Örneğin, kişi mükemmel olma çabası içindeyse ya da kaldırabileceğinden fazla sorumluluk üstleniyorsa bu durum kişiyi bitkin duruma düşürür ve kişide isteksizlik yaratabilir. Kısacası, tükenmişlik sendromu hem bireysel hem de toplumsal kaynaklı bir sorundur diyebiliriz.
Tükenmişlik Sendromunun Belirtileri Nelerdir?
Tükenmişlik sendromunun fiziksel, zihinsel ve duygusal olmak üzere üç ana belirtisi vardır.
Fiziksel Belirtileri
- Yorgun/ bitkin hissetme
- Uyku problemleri (Uyanmakta veya uyumada zorluk yaşama)
- Sık sık hasta olma
- Kas ve beden ağrıları (Sırt, boyun, bacak vs.)
- Enerjik olamama
- Güçsüz hissetme
- Kalp atışında artış
- Soluk alıp vermede zorluk yaşama
- Sindirim sistemiyle ilgili rahatsızlıklar (özellikle mide)
- Baş ağrısı
- İşe gitmemek için sık sık rapor alma
- Kurallara uymak istememe
Zihinsel Belirtileri
- Kararsızlık
- Şüphecilik
- Erteleyici davranışlar
- Önceki yaşamda sevdiği ve ilgi duyduğu etkinliklerden artık zevk alamama ve çabuk sıkılma
- Dikkat eksikliği
- Unutkan olma
- Konsantrasyon sorunu
- Negatif ve olumsuz düşüncelere sahip olma
- Başarısızlık hissi
Duygusal Belirtiler
- Çaresizlik hissi
- Kolay öfkelenme
- Aşırı sinirlilik
- Keyif alamama
- Hayal kırıklığı
- Çökkünlük
- Özgüven eksikliği
- Kendini yetersiz ve değersiz görme
- Eleştirilere karşı hassas olma- alınganlık
- Soyutlanma
- Ümitsizlik
- İçe kapanma
- Sosyal çevresine karşı yabancılaşma
- Kendisine karşı saygı duymama
Tükenmişlik Sendromunun Nedenleri Nelerdir?
Tükenmişlik sendromu birçok sebepten ortaya çıkabilmektedir. Örneğin, iş ortamının düzensiz, dağınık olması ya da temiz olmaması bu sebeplerdendir. Bunların dışında, iş yaşamında çalışanlara karşı eşit davranılmaması, kişinin hak ettiği değeri görememesi, takdir edilmemesi ve beğenilmemesi yine tükenmişliğe yol açabilir. Ayrıca, kişinin sevmediği meslekte çalışması büyük oranda etkilidir. Çünkü, kişi her sabah uyandığında istediği yere gitmeyeceğini ve sevdiği işi yapmayacağını bildiği için işe gitmek istemez ve bunun için birçok bahane üretebilir. Bunlara ek olarak, iş yaşamında dinlenme zamanlarının olmaması ya da kısıtlı olması kişiyi yorabilir ve bunun sonucunda kişi diğer insanlara vermesi gerektiği ilgiyi veremez. İş yaşamında başarısız hisseder.
Bunların dışında, mükemmelliyetçilik kişide tükenmişlik sendromu yaratabilir. Kişi nerede olursa olsun en iyisi olmak istediğinde farkında olmadan çok fazla sorumluluk üstlenir ve genellikle iş hayatında olsun özel hayatında olsun “hayır” diyemez. Böyle durumlarda işini daha da zorlaştırır ve yapması gereken işler çoğalır. Bunun sonucunda yapılması gereken işler çoğaldıkça kişi işin içinden çıkamaz hale gelir ve tükenmiş, yorgun, sıkılmış, stresli ve tedirgin hisseder. Yoğun stres kişinin hayatını en çok etkileyen olumsuz etkenlerdendir.
Tükenmişlik Sendromunun Tedavisi ve Önlenmesi
Tükenmişlik sendromu yaşayan kişinin ailesi ve diğer yakınları bu süreçte önemli rol oynar. Çünkü, kişi zaten iş yaşamındaki sıkıntılarından dolayı bunalmış hisseder ve bir de ailesi bu durumu görmezden gelir. Ailesi “Vakit ayırmama” gibi nedenlerle kişinin üzerine giderse bu durum çok daha zorlaşır. Bu yüzden hastanın her zaman yanında olunmalıdır.
Kişi kendi hayatında da değişiklikler yapmalıdır. Örneğin, “hayır” demeyi bilmeli ve kendisini zorlayacak bir durumla karşılaştığında bunu reddetmelidir. Kişi kendisine daha gerçekçi hedefler koymalı, kendisini yapamayacağı işlerle yormamalıdır. Çünkü bu durum kişide yoğun kronik strese sebep olabilir. Hata yapabileceği ihtimalini de kabullenmelidir. Aynı zamanda, kişi zamanını etkin, düzenli ve planlı bir şekilde yönetmelidir. İşine, ailesine ve en çokta kendisine yeteri kadar zaman ayırmalıdır.
Ayrıca, tükenmişlik sendromunun tedavisinde kişiye tükenmişlik sendromu testi olarak da bilinen Maslach Tükenmişlik Ölçeği (MBI) uygulanır. Bu test kişide hastalığın hangi düzeyde olduğunu gösterir. Bazı durumlarda tükenmişlik sendromu, depresyon, anksiyete gibi diğer psikolojik hastalıklarla birlikte görülebilir. Bu nedenle, kişide bu hastalığın olduğu düşünülüyorsa kişinin mutlaka ruh sağlığı alanında yetkin kişiler tarafından muayene edilmesi ve doğru bir tespitin yapılması gerekmektedir.
Tükenmişlik sendromunda yeterli ve dengeli beslenme, uyku düzenini bozmama, kendine zaman ayırma ve bedeni dinlendirme oldukça önemlidir. Bunlara ek olarak, kişi nefes egzersizleri yapabilir ve kendisine düzenli bir spor programı oluşturabilir.